Dit sint Wynyma wilkeren

Dit zijn de keuren van Wininge1

  1. In den nome Godes. Amen. Vppa Godes eer ende bettringha deer sondena zo resten dy warff fan festa jaund vnt den jongsta Helga dey et paschum ende fan Sinte Andrieus vnt den lettera dei efter thy twelftha dej, byhalla om needmond ende om daedslagen ende om raef ende oder secka deer sunder sond iefta grata schada naet ne mogen onbyriuchtet standa.

    In de naam van God. Amen. Tot eer aan God en om boete te doen voor de zonden, zo rust de warf2 van Vastenavond tot de laatste heilige dag van Pasen3 en van Sint-Andreas [30 november] tot de dag na Driekoningen4 [6 januari], behalve om schaking en om doodslagen en om roof en om andere zaken die zonder zonde of grote schade niet onberecht mogen blijven.

  2. Al deer tho claghe se enes5 wares vnder lathingha brocht ende dyo secke vr dem warf rekeneth se oppenbeer vr festa jaunde jefta eer sinte Andrieus jaunde, so schil dy wermon des jungesta heilga deys efter paschum jefta des nesta deys efter dy tolfte dey fan Sint Andryes deer op andrya sunder ferste ende sunder allerhanda fortame. Hwant hy alles ferstes noech hede hat.

    Alles wat op een warf wordt aangebracht tot aanklacht onder dagvaarding en wat de gedaagde op de warf wordt aangerekend moet openlijk zijn vóór Vastenavond of vóór Sint-Andreas, zo zal de gedaagde op de laatste heilige dag van Pasen of op de dag na Driekoningen na Sint-Andreas daarop antwoorden zonder uitstel en zonder allerhande vertraging. Want hij heeft al genoeg uitstel gehad.

  3. Vnder missa nene warf tho halden, ner in da Helge bonfigilien, ner in der Helgha deghem der da bonfigilia tho festeyen send.

    Onder de mis mag geen warf worden gehouden, noch in de heilige verplichte vigiliën, noch op de heilige dagen waarbij op de verplichte vigiliën gevast moet worden.

  4. Tha fellingen ende thiuch ende da feil fynden derma hier veder dwe, dese fallath sonder schata.

    De boetes en getuigenissen en de veile vonnissen die men in strijd hiermee doet, deze vervallen zonder schadevergoeding.

  5. Sawen breef tho mackyane, een allerlicke aska oder. Fon da sexum da sex gretmannen allerlyckum een breef thy jane. Dat sawende breef an Bethelahem thy betane onder feste sletthem thy brenghane ende mit trem kayen tho byslutane ende des landes jnsiegel, dermethe dat sawende breef insegelad se ende mit thera abbata insegelen ende mit des prouestes fan Berghum. The forma kay se an Donghera montha ende ghonghe om onder da gretmonnum fon jere thy jere. Thy ora kay se in Lewertha montha. Thy tredda kay se tho Bethelahem ho dat sawende breef nemma ne moghe falschea der da other sexe schillet warria ende byriuchta.

    Zeven brieven moeten er gemaakt worden, de een geheel gelijk aan de andere. Hiervan moeten er zes aan de zes grietmannen worden gegeven, allen een geheel gelijke brief. De zevende brief moet naar (het klooster) Bethlehem worden overgebracht en onder vaste sloten worden gebracht en met drie sleutels besloten en met het landszegel, waarmee de zevende brief bezegeld wordt en met de zegels van de abt en de proost van Bergum. De eerste sleutel moet aan het Dongera manschap worden gegeven en moet omgaan onder de grietmannen van jaar tot jaar. De tweede sleutel moet naar het Leeuwarder manschap. De derde sleutel moet naar Bethlehem, zodat niemand de zevende brief kan vervalsen die de andere zes zal waarborgen en corrigeren.

  6. Met da jnsiegel nemma ne moge naet vnduaen sunder rede ende wytschipe des mene warwes. Nene claghe in dene fynd tho slane wytha breeff, mer thy habben den ne fynd sonder morselsa. Der da breef jechtat sere erm jefta rycke mit were iefta weldich.

    Met het zegel mag niemand iets teniet doen zonder raad en medeweten van de gezamenlijke warf. Er mag op een aanklacht geen vonnis worden gegeven in strijd met de brief, maar het vonnis moet verkregen worden zonder bedrog. Want de brief beschermt, zij hij arm, rijk aan bezit of machtig.

  7. Een mene jnsegel tho makyane derma alle enden mithe byschrewen inseglie. Hwo ther byriochte so by send se ende dat breef aldus schrewen ende jnseghelad schil dyn ene warrya jetta dy gretman welle omghan om bythanck jefta om onthanck ende dit breef schil een lered man ende een trou mon in a warwe eer lesa der da achtene alder tho koren habbet ende hy byswerren habbe dat hy da breef alzo leze ase dij finde fonden ze ende alzo bythyuthe also da breef schrewen se.

    Er moet een gemeenschappelijk zegel worden gemaakt waarmee alle op schrift gestelde eindvonnissen worden bezegeld. Wat er ook berecht of verzoend wordt en de brief aldus geschreven en bezegeld is, dan waarborgt hij dat wanneer de grietman zou willen omgaan uit dank of uit ongenoegen en deze brief zal in de warf worden voorgelezen door een geleerd en betrouwbaar man die de achttien daartoe gekozen hebben en die bezweert heeft dat hij de brief zodanig zal lezen als het vonnis gevonden is en zodanig zal uitleggen als de brief geschreven is.

  8. Alle alda breff der vppa erdeda jouwen se tho vrnijane mit nya schrifta ende mitha nya insegele binna twam monden fon ther dey ther dit nye inseghel vnder syne hilde brocht se. Der efter alle da alde breef fallich, elferes ende oncreftich.

    Alle oude brieven die vanwege eerdere handelingen zijn uitgegeven, moeten vernieuwd worden door ze opnieuw op te schrijven en opnieuw te bezegelen binnen twee maanden vanaf de dag dat het nieuwe zegel onder zijn hoede is gebracht. Daarna zijn alle oude brieven vervallen, waardeloos en krachteloos.

  9. In alle thorpen settema eene jefta moneghera weerdmon mit thera bura kerre jefta des afta presteres ende der fogeda. Thesse werdman schel alle capen warrya. Nemma ne meij nene schelda thema sunder harra jecht, hit ne se dat se dat dij sellem syne werde opbrengha moge mit ene afta gretmonne ende mit twam adthem iefta mit ena schelta ende mit twaem rediewem da te swaran, dat dyo werde alzo bewrocht habbe weisen jn hyara anderde an fulla warue jefta an lyomena thinghe. Alles se thy kepere mit en eeth fry ach mey dy sellem een wedmina. Hwant bettera is een heten pand than een kersten hand. Jef ne mey thy kepere nene wrgholdena schilda herda ner nemma sunder werdmonnes jecht jeftha des schelta opbrenga.

    In alle dorpen moeten een of meer wedmannen worden aangesteld, te kiezen door de buurschap of door de wettige priester en de voogden. Deze wedman moet alle aankopen bekrachtigen. Niemand mag een schuld invorderen zonder hun bekentenis, tenzij de verkoper zijn waarheid kan bewijzen met een wettig grietman en twee atten of met een skelta en twee redjeven die zweren dat de waarheid aldus tot stand is gekomen in hun aanwezigheid op de volle werf of op het volksding. Anders is de koper met een eed vrij, ook mag de verkoper een borg nemen. Want beter is een heidens pand dan een christelijke hand. Ook mag de koper geen uitstel van betaling bewijzen of nemen zonder bekentenis van de wedman of opgave van de skelta.

  10. Sex wycken an sinte johannes deij schellet da alda gretmon dama op reka twene tam ende da sex breef by achtigha pondum. Ende by da fellesa ende des tredda wares.
    Efter middisimera da sex breef deer tho brenghene ende aldeer tho lessane
    ende der efter allere gretmonnen etta nesta fiarndeles ware dasella bynomada breef iefta orsta tho lassen
    hoe dat dae riuchteren ende alle lioed here het se tho riucht halda schillet.

    Zes weken voor Sint-Johannesdag6 [24 juni] moeten de oude grietmannen aan de nieuwe overgeven de twee sleutels en de zes brieven, op straffe van tachtig pond en van vredeloosheid. En op de derde warf na midzomer7 [24 juni] moeten de zes brieven daarheen worden gebracht en aldaar worden voorgelezen en daarna door alle grietmannen op de volgende vierendeelswarf, daar moeten de voornoemde brieven nogmaals worden voorgelezen, zodat alle rechters en alle lieden horen hoe ze het recht moeten onderhouden.

  11. Sechs wyckem selma deythinghan Wynnighe vr een landis warf to fara keyaghet.

    Zes weken van tevoren moet worden aangekondigd dat te Wininge een landswerf wordt gehouden.

  12. Allermonich me self se jefta een oder der da scheldmonne forrecknya moge itta by nomeda dey.

    Iedereen moet daar zelf zijn of een ander die met de schuldeiser verrekenen kan op genoemde dag.

  13. Nene warf oers tho haldane buta da gretmonne in syn deel mit syn atthem ende met syne frende om te berydane ende monnekum tho helpane.

    Een werf mag niet worden gehouden buiten de grietman in zijn deel met zijn atten en met zijn vrienden, behalve om te beraden en om monniken te helpen.

  14. Sunder need nen fellingha ende nen tyuch eer tho beten eer dy clager byset se.

    Zonder noodzaak mag geen boete of getuigenis worden opgelegd voordat de klager waarborg heeft gegeven.

  15. Dy gretman mey wol oen syn waer fellingha dwaen een jenwardighe man dat hy comme to da nasta wahr.

    De grietman mag wel op zijn werf aan een aanwezige man opleggen dat hij komt naar de volgende warf.

  16. Nen attha mot naet maer dan eens hlya dat hy da lathingha habbe vrjethen, der efter bethe dy attha om da wanlathingha mit een pond dy greetmon ende dy herra aen Winnighe mit twaem pondum.

    Een atte mag niet meer dan eenmaal bekennen dat hij de dagvaarding is vergeten, daarna boet de atte om de vergeten dagvaarding één pond aan de grietman en twee pond aan de heren van Wininge.

  17. Nen riuchter moth forspreka wassa ende in alle landcape dy sibbera ende dy nyarleghera aller nest mit ewengta gode deer een oder jouwa wel jefta mit ewelika wexele.

    Een rechter mag geen voorspraak zijn en in alle aankopen van land is de meest verwante en de meest naastliggende het meest naast om met gelijk goed als een ander geven wil of met eeuwige ruil (om de koop over te nemen)8.

Brontekst: Codex Furmerius (Fs), f. 69r-71r.

Transcriptie: De transcriptie is door Bouwe Brouwer samengesteld op basis van vergelijking van de transcripties en emendaties uit de volgende literatuur:

Vertaling en bewerking: Bouwe Brouwer

1Wininge was een district in het oostelijk deel van de huidige provincie Friesland. Het omvatte zes delen (gemeenten): Dantumadeel, Tietjerksteradeel, Idaarderadeel, Leeuwarderadeel, Ferwerderadeel en Dongeradeel. De plek van samenkomst was het dorp Wijns, ten noorden van Leeuwarden aan de Dokkumer Ee.

2De warf is de plaats waar de rechtszitting wordt gehouden. De term “warf” wordt ook gebruikt voor het gerecht en de rechtszitting.

3De woensdag na Pasen.

4Driekoningen (6 januari) is de twaalfde dag na Kerstmis (25 december).

5Fs: seenes

6Het hoogfeest van de geboorte van de heilige Johannes de Doper wordt gevierd op 24 juni, precies een half jaar voor kerstavond.

7Midzomer werd gevierd op Sint-Johannesdag (24 juni).

8Het gaat hier om het niaarrecht waarbij verwanten van de verkoper en eigenaren van aangrenzende erven bij verkoop van grond het recht hadden om in plaats van de koper te treden. Deze rechtsfiguur staat ook bekend onder de naam naarkoop of naasting. In het Duits is deze rechtsfiguur bekend onder de naam Näherrecht.